Foto:RTCG
Vlada Crne Gore usvojila je Strategiju reforme obrazovanja 2025–2035, čija je ključna poruka da je reforma obrazovanja u Crnoj Gori usmjerena na kvalitetniji, inkluzivniji i moderniji obrazovni sistem koji može da odgovori izazovima budućnosti.
U dokumentu se navodi da su tokom 2024. u sklopu izrade Strategije organizovane konsultacije sa djecom i adolescentima kroz fokus grupe i dubinske intervjue, kao i sa nastavnim osobljem, direktorima, roditeljima i svim zainteresovnim kroz mobilizaciju zajednica, lokalne dijaloge i panel diskusije u odabranim opštinama u sva tri regiona u Crnoj Gori.
Zavise „od sistema“
Kada je riječ o nastavnicima, sprovedeno je kvalitativno (online upitnik) i kvantitativno (fokus grupe) istraživanje. Onlajn upitnik je popunilo 2.485 nastavnika (1.929 nastavnica i 556 nastavnika), odnosno 15 odsto nastavnog kadra. Ispitanici su bili većinom iz osnovnih škola (65,67 odsto). Bilo je 25 fokus grupa sa 313 nastavnika sa svih nivoa obrazovanja, uključujući i resursne centre.
“Evidentna je niska motivacija nastavnog kadra najčešće iz razloga što su izražavali sumnju da će rezultati ovakvih istraživanja imati značajniji uticaj na promjene”, navodi se u dokumentu.
Predstavljeni su ključni nalazi istraživanja.
“Većina nastavnika, naročito mlađih, kaže da često ili uvijek koristi metode aktivne nastave, digitalne sadržaje i savremene tehnologije. Samoprocjena je da su za primjenu ovih metoda bolje osposobljeni nastavnici iz osnovnih škola. Međutim, nastavnici se ne osjećaju dovoljno osposobljenima za pružanje podrške osjetljivim grupama učenika, posebno za rad s djecom sa drugog govornog područja”, neki su od nalaza istraživanja.
Najveću pažnju i podršku pružaju djeci s posebnim obrazovnim potrebama, a značajno manje djeci romske i egipćanske populacije. Nastavnici u srednjim školama su, statistički značajno, slabije osposobljeni za rad sa ovim grupama učenika.
“Nastavnici kažu da vole svoj posao i smatraju sebe vrlo kompetentnima, ali su nezadovoljni svojim društvenim i ekonomskim statusom. Nedovoljnu podršku i nepoštovanje profesije nastavnika vide kao najveći izazov za kvalitetno obrazovanje. Istovremeno, iskazuju najveći stepen slaganja u odnosu na kvalitet komunikacije s upravom ustanove koja im ujedno pruža i ključnu podršku”, dodaje se u dokumentu.
Smatraju da su ključni faktori za podizanje kvaliteta obrazovnog procesa izvan uticaja nastavnika te da gotovo isključivo zavise „od sistema“.
“Kao glavne probleme navode: broj učenika u odjeljenjima, malo stručnih saradnika, nedostatak praktične nastave, preobimno gradivo, nerazumljive udžbenike, nedovoljnu opremljenost kabineta, zastarjelo gradivo, rad u više smjena… Nastavnici se smatraju dovoljno osposobljenim za ocjenjivanje đaka, ali izražavaju stavove da na konačno formiranje ocjene jak uticaj imaju kolege, roditelji, značajni poznanici, a u nešto manjoj mjeri i uprava škole. Ovakvi stavovi su naročito izraženi u centralnom regionu”, neki su od nalaza istraživanja.
Tokom kvalitativnog istraživanja, uslovi za podučavanje i učešće učenika su, dodaje se, naglašeni kao ključne prepreke uspješnom obrazovnom procesu.
“Postojeći uslovi ne odgovaraju razvojnim i akademskim potrebama svih učenika, a djeci iz ranjivih grupa potrebno je više podrške, nastavničkog umijeća i otvorenosti. Nastava je u velikoj mjeri tradicionalna i nedovoljno prilagođena potrebama učenika kao i individualnim mogućnostima djeteta uz fokus nastave na znanjima koja nisu praktična”, dodaje se, između ostalog, u dokumentu.
Stepen motivacije nastavnika je takođe nizak uz naglašen rigidan stav ka promjenama uz identifikovanje politizacije, nepotizma, netransparentnosti upravljanja i zapošljavanja, selektivno postupanje uprava kao velikih sistemskih problema.
“Uz nedostatak psihologa, asistenata, mreže podrške, sa slabom uvezanošću sistema te neodgovarajućim brojem škola, velikim brojem učenika, smjenskim radom, zastarelom opremom, kompletni uslovi za učenje, socijalizaciju i stvaranje stimulativnog ambijenta za djecu su u mnogim ustanovama nepovoljni”, navodi se u dokumentu.
Preobimno gradivo, nerazumljivi udžbenici, nezanimljiva nastava, nerealna očekivanja
Kada je riječ o učenicima, sprovedeno je kvalitativno istraživanje kroz 25 fokus grupa, a učestvovalo 305 đaka iz osnovnih i srednjih škola te resursnih centara iz sva tri regiona uz poštovanje principa inkluzivnosti i ravnopravne zastupljenosti gradskih, prigradskih, seoskih kao i škola za različitim brojem učenika.
“Đaci, bez obzira na tip škole, vide opšti plan i program obrazovanja kao zahtjevan i neadekvatan u smislu da ne pruža dovoljno opcija za prilagođavanje i inovacije. Školu, u najvećoj mjeri, ne vide i ne osjećaju kao centar razvoja, učenja i napredovanja. Đaci primjećuju razlike u različitim pristupima samih nastavnika/ca, i navode da posebno vrednuju empatičnost, aktivno slušanje, spremnost i otvorenost za razmjenjuju mišljenja i iskustava sa djecom”, navodi se u dokumentu.
U većini slučajeva trenutne metode učenja smatraju pasivnim, nemotivišućim i ne smatraju da su kroz osnovno i srednješkolsko obrazovanje adekvatno pripremljeni za nastavak školovanja i/ ili posao.
“Samim tim, jako im je bitno da nastava kao i nastavni kadar budu otvoreni za njihova interesovanja. Veća motivacija za rad im je u školama koje su bolje tehnički opremljene. Osnovci navode da se nastava pretežno realizuje predavački, „frontalno“, posebno kod starijih nastavnika koji samo „ispričaju, izdiktiraju i upute na udžbenik“. Dogovora i razgovora s nastavnicima skoro da nema i učenici ističu da im to puno nedostaje. Neuključenost vodi do nezainteresovanosti i pada motivacije za usvajanje gradiva”, pokazalo je istraživanje.
Kao glavne prepreke za kvalitetnu nastavu navode preobimno gradivo, nerazumljive udžbenike, nastavu koja nije zanimljiva i nedostatak adekvatne pomoći/podrške za djecu.
“Većina na pitanje o tome što je potrebno za kvalitetnu nastavu, prije ponuđenih odgovora, ističu povezanost nastavnika i učenika kao nužan preduslov. Oni ukazuju na važnost jačanja povjerenja i kreiranja psihološki bezbjednog ambijenta učionice – okruženja u kojem đeca imaju pravo da ne znaju, ne razumiju, pogriješe, da se s nečim ne slažu i da daju svoje mišljenje i preporuku”, navodi se u dokumentu.
Srednjoškolci sebe smatraju gotovo„nevidljivim u obrazovnom sistemu“ uz dominantan doživljaj da njihov glas i mišljenje nisu važni te da su isključivo pasivni učesnici obrazovnog procesa.
“Naglašavaju važnost aktivne participacije, razvoj kritičkog mišljenja, inividualnog pristupa i veće fleksibilnosti u nastavnom procesu za priglađavanje nastave, tema i predavanja. Gradivo smatraju preobimnim, suvoparnim a u stečenim znanjima ne vide upotrebnu vrijednost niti mogućnost za praktičnom primjenom. Visoko su senzitivni u prepoznavanju i vrednovanju nastavnika/ca koji ulažu u inoviranje nastave i pokazuju ličnu motivasnost za rad. Kao najveće probleme izdvajaju i česta nerealna očekivanja nastavnika/ca pojedinačnih predmeta, što osim što im stvara pritisak, odvlači ih od njihovih glavnih interesovanja i predmeta kojima bi se posvetili. Smatraju da brojnost odjeljenja i nedostatak aktivnosti u okviru škole (rekreativnih, dodatnih, praktičnih) nestimulativno djeluje na doživljaj škole kao prostora u kojem rado provode svoje vrijeme”, pokazalo je istraživanje.
Djeca na svim nivoima obrazovanja ukazuju da u školama postoji nejadnakost, nedostupnost potrebne, dodatne i stručne podrške, čime ne postoje jednake šanse za sve.
Svaki drugi roditelj svakodnevno pomaže djeci u učenju i domaćim zadacima
U okviru istraživanja za mišljenje su pitani i roditelji.
Sprovedeno je istraživanje korišćenjem onlajn upitnika na uzorku od 5.573 roditelja djece predškolskog, osnovnog i srednješkolskog uzrasta, kao i istraživanje kroz organizovanje panel diskusija sa roditeljima, nastavnicima i donosiocima odluka na lokalnom nivou u sedam opština iz sva tri regiona.
“Po mišljenju roditelja sadašnji obrazovni sistem ne ispunjava njihova očekivanja u potpunosti uz identifikovane značajne izazove u mnogim oblastima a posebno u pogledu kvaliteta Sistema obrazovanja koji je dobilo negativnu ocjenu (1 i 2) gotovo trećine roditelja (29 odsto) a prelaznu od strane 38,1 odsto ispitanika. Kvalitet nastavnog programa je dobio još niže ocjene a nešto je manje roditelja koji su nezadovoljni ili veoma nezadovoljni kvalitetom nastave”, pokazuje istraživanje.
Skoro polovina roditelja smatra da je preobimno gradivo glavna prepreka za sticanje kvalitetnog obrazovanja a zatim slijede loš kvalitet udžbenika, nedostatak praktične nastave, nezanimljivi časovi koji ne motivišu učenike i ne podstiču njihovu znatiželju i kreativnost. Istovremeno petina roditelja smatra da sadržaji koje djeca uče nisu u skladu sa potrebama modernog društva.
“Za pravednost sistema ocjenjivanja, većina roditelja ima neutralan stav što ukazuje na percepciju da ocjenjivanje u obrazovnom sistemu nije ni izrazito pravedno, niti nepravedno. Samo 13,2 odsto roditelja sistem ocjenjivanja u pogledu pravednosti ocjenjuje ocjenom odličan 5 što ukazuje da ga smatraju apsolutno pravednim. Istovremeno, više od polovine roditelja smatra da neki roditelji utiču na formiranje ocjena, kao i drugi nastavnici ili uprave škola ali u nešto manjoj mjeri (48,1 odsto) što opet ukazuje na nepravednost sistema ocjenjivanja kao visoko rangiranog elementa procesa učenja”, navodi se u istraživanju.
Svaki drugi roditelj svakodnevno pomaže djeci u učenju i domaćim zadacima, pri čemu značajan dio roditelja izdvaja dodatna finansijska sredstva za dodatnu nastavu mimo školskog vremena, bilo iz jednog ili više predmeta.
“Samo 34 odsto roditelja smatra da je broj obrazovnih ustanova u njihovoj opštini dovoljan pri čemu je udio znatno veći kada se radi o nezadovoljstvu brojem nastavnog kadra bez obzira na nivo obrazovanja, uključujući i predšklosko. Generalno gledano broj nastavnika roditelji smatraju neadekvatnim i nedovoljnim da odgovori obrazovno-vaspitnim zahtjevima djece”, dodaje se.
Inkluzivnost i dostupnost obrazovanja za svu djecu bez obzira na ekonomski ili socijalni status nije problem za gotovo dvije trećine ispitanika koji su saglasni ili potpuno saglasni da su obrazovne ustanove inkluzivne i dostupne svoj djeci nevezano za primanja i socijalni status roditelja, međutim duplo je manje roditelja koji smatraju da su škole adekvatno prilagođene djeci sa posebnim obrazovnim potrebama kao i da je posvjećenost nastavnog kadra podjednaka za svu djecu, bez obzira na socio-ekonomski status roditelja, pol, državljanstvo, porijeklo, etničku ili religijsku pripadnost.
“Stručnost nastavnog kadra nije problem za polovinu roditelja ali manje od trećine smatra da obrazovne ustanove koje pohađa njihovo dijete adekvatno prepoznaju i njeguju talente. Školska infrastruktura je takođe za roditelje jako bitan elemenat obrazovnog procesa tako da skoro polovina ispitanika smatra da je školskoj zgradi njihove djece potrebno renoviranje uključujući i unaprijeđenje higijenske infrastrukture ali i praksi u školama koja je je izrazito zabrinjavajuća za svakog trećeg roditelja gotovo u istoj mjeri sa nedovoljnom količinom nastavnog materijala”, navodi se u istraživanju.
Takođe, u dokumentu su predstavljene i preporuke nastavnika, učenika i roditelja.
Između ostalog, navodi se da je potrebno unaprijediti i osnažiti nastavno osoblje, definisati nacionalne standarde u vezi sa veličinom odjeljenja i broja učenika u njima, racionalizovati administraciju, unaprijediti odgovor obrazovanog sistema na nasilje, izazove, probleme i konflikte, unaprijediti razumijevanje učeničkih potreba kroz jačanje nastavnog kadra, revidirati broj i obim nastavnih predmeta, omogućiti više interaktivnosti u obrazovnom procesu, osavremeniti udžbenike i gradivo, obezbijediti inkluziju djece sa smetnjama u razvoju koja ima smisao i daje rezultate, raditi na povećanju broja vrtića i škola…
Amra Nikočević
Izvor:CDM
