Foto:CDT
U Crnoj Gori, koja je po Ustavu demokratska država, dio Vlade nastoji da otvori put antidemokratskim
praksama i uguši kritičku misao civilnog sektora kroz najavu Zakona o agentima stranog uticaja.
Zagovaranje ideje o donošenju ovakvog zakona predstavlja represivnu mjeru pod krinkom zaštite
“interese birača i građana Crne Gore” , koja zapravo ima za cilj targetiranje nevladinih organizacija,
označavanje “agenturama” i gušenje javne kritike.
Umjesto da, kao što se čini u demokratskim državama, razmotre i uvaže kritike koje dolaze iz civilnog
sektora, a koje imaju za cilj da unaprijede državne politike, vlasti se odlučuju za obračunavanje sa
neistomišljenicima kao što to čini autoritarni režimi u Rusiji.
Inicijatori ovog prijedloga, koalicija “Za budućnost Crne Gore”, pribjegli su zamjeni teza u pokušaju da
opravdaju pomenuti zakon, pa su netačno tvrdili da je nastao po uzoru na američki zakon “Foreign
agents registration act” (FARA). CDT je ukazao na krucijalne razlike i činjenicu da je prijedlog ZBCG
daleko od američkog FARA. Uslijedila je i kampanja etiketiranja NVO aktivista , uz obrazloženje
predstavnika vladajuće koalicije da je najava zakona o stranim agentima “istjerala sve zečeve iz grmova”.
Argumenti kojima su inicijatori branili prijedlog zakona su najjednostavnije rečeno netačni, tvrdeći da
nevladine organizacije kriju finansije , da je njihov rad netransparentan, van zakona, te da ne plaćaju
porez.
U javnom diskursu pojavio se i narativ kojim mediji, ali i pojedinci pokušavaju da u “u isti koš” strpaju
zakon koji nevladine praktično proglašava špijunima sa inicijativom koju je Centar za demokratsku
tranziciju (CDT) podnio još 2021. godine, a tiče se osnivanja Odbora za praćenje stranih uticaja u
Skupštini Crne Gore.
Primjer ovakvog izvještavanja su In4s i Borba, portali naklonjeni vlastima u Rusiji i Srbiji, između ostalog i
koaliciji “Za budućnost Crne Gore”, koji u tekstovima manipulišu javnošću na način što iznose apsurdne
argumente i targetiraju izvršnog direktora CDT-a, Dragana Koprivicu.
In4s i Borba pokušavaju da delegitimišu ocjenu Zakona o agentima stranog uticaja, koji je Koprivica
okarakterisao kao antievropsku i antizapadnu zamisao dijela vladajuće većine, predstavljajući njegov
stav kao kontradiktoran u odnosu na ranije zahtjeve i apele CDT-a da se osnuje Odbor za praćenje
stranih uticaja.
Šta zaista podrazumijeva ideja CDT-a o formiranju odbora
Inicijativa CDT-a o osnivanju Odbora za praćenje stranih uticaja pripremljena je po uzoru na Posebni
komitet za strano miješanje u sve demokratske procese u Evropskoj uniji (INGE) , koji djeluje u okviru
Evropskog parlamenta (EP).
U posljednjih nekoliko godina u Crnoj Gori su zabilježeni politički, medijski i ekonomski uticaji, manjeg ili
većeg intenziteta, porast nasilja, radikalizacija javnog diskursa, sumnje u nedozvoljeno finansiranje iz
inostranstva, nekontrolisani ekonomski upliv u ključne sektore, te korišćenje dezinformacionih kampanja
za podsticanje polarizacije društva.
Činjenica da država nema sistemski odgovor na sve evidentniju prisutnost različitih malignih uticaja, niti
uspostavljen efikasan sistem institucija koje bi se u kontinuitetu bavile ovim pojavama ukazala je na
potrebu osnivanja posebnog tijela koje bi se bavilo ovim pitanjima poput posebnog komiteta koji djeluje
u okviru EP.
Ovlašćenja INGE odbora odnosila su se na procjenu nivoa stranih prijetnji u različitim sferama: glavni
nacionalni i evropski izbori širom EU; kampanje dezinformacija na tradicionalnim i društvenim medijima
radi oblikovanja javnog mnijenja; sajber napadi koji ciljaju kritičnu infrastrukturu; direktna i indirektna
finansijska podrška i ekonomska prinuda političkih aktera i subverzija civilnog društva.
Značaj komiteta INGE ogleda se u sistemskom pristupu u borbi protiv stranih uticaja, pružajući
preporuke i metode potrebne za zaštitu demokratskih vrijednosti unutar EU.
Po uzoru na komitet EP-a, prijedlog CDT-a podrazumijevao je osnivanje radnog tijela u Skupštini koje bi
se bavilo praćenjem eventualnih inostranih uplitanja u sve demokratske procese u Crnoj Gori i
kontrolom učinaka Vlade na ovom polju.
Osnovna ideja osnivanja Odbora zasniva se na pružanju zajedničkog, cjelovitog i dugoročnog pristupa
rješavanju pitanja stranog uplitanja u demokratske institucije i procese, direktnu i indirektnu političku,
finansijsku podršku, te ekonomsku prinudu političkih aktera, dezinformacione kampanje iz inostranstva i
druge aktivnosti.
Formiranje odbora je sistemska inicijativa za odbranu demokratskih i evropskih vrijednosti
dok je zakon o stranim agentima njihovo direktno uništavanje
Komitet INGE, po čijem je uzoru nastala inicijativa CDT-a o osnivanju Odbora za praćenje stranih uticaja i
inicijativa za usvajanje Zakona o agentima stranog uticaja su dijametralno različite.
INGE se bavi izazovima koji proizlaze iz stranog uplitanja u demokratske procese, dok se zakoni o
„stranim agentima”, nastali na ruskom modelu, usmjeravaju se na same aktere, često ciljajući
organizacije civilnog društva i medije.
Komitet koji djeluje u okviru EP-a fokusira se na istraživanje i identifikaciju specifičnih problema kao što
su dezinformacije, hibridne prijetnje i sigurnosni rizici od strane stranih aktera, s ciljem očuvanja
integriteta demokratskog okruženja. Njegov rad ne podrazumijeva ograničavanje ili označavanje
nevladinih organizacija i medija koji primaju sredstva iz inostranstva, već nastoji ojačati otpornost i
sigurnost demokratskih procesa u EU.
Nasuprot tome, zakoni o stranim agentima često koriste etiketu „strani agent” kao sredstvo za
stigmatizaciju i suzbijanje nevladinih organizacija i medija koji mogu kritikovati vlasti. Takvi zakoni
stvaraju neprijateljsko okruženje za aktere iz civilnog društva i medija, otežavajući im rad i participaciju.
Sa druge strane, komitet INGE je usmjeren ka rješavanju problema sistemskog stranog uticaja, a ne ka
suzbijanju slobode izražavanja ili udruživanja. Fokus komiteta je na očuvanju demokratskih vrijednosti i
stvaranju otvorenog okruženja u kojem civilno društvo, mediji i građani mogu slobodno učestvovati u
javnom životu, bez straha od cenzure ili diskriminacije.
Lingvistička podudarnost u vidu sintagme “strani uticaj” u nazivima Odbora za praćenje stranih uticaja,
nastalom po uzoru na INGE komitet, i Zakona o agentima stranog uticaja ne može prikriti suštinske
razlike u ciljevima ovih prijedloga – jedan je vođen zaštitom i očuvanjem demokratskih procesa u zemlji,
a drugi represivnim namjerama i obračunavanjem sa neistomišljenicima.
Evropske institucije ranije oštro kritikovale ovakvu borbu protiv “stranih agenata”
Evropske institucije su podigle glas protiv zakonskih rješenja sličnih onome koji je ZBCG predložio, a koja
su inicirana ili usvojena u pojedinim državama.
Evropski sud za ljudska prava u predmetu Ecodefence i drugi protiv Rusije utvrdio je da je Rusija prekršila
osnovna ljudska prava i slobode, a Sud pravde EU je u jednoj presudi koja se odnosila na mađarski Zakon
o transparentnosti organizacija koje primaju podršku iz inostranstva, zaključio da je zakonodavstvo koje
zahtijeva od određenih organizacija civilnog društva, koje primaju podršku iz inostranstva iznad
određenog praga, da se registruju, prijave i objave svoje izvore finansiranja, i predviđa sankcije u slučaju
nepoštovanja, diskriminatoran i neopravdan.
Kirgistanski parlament je 2014. odbacio prijedlog zakona o stranim agentima, koji se naziva kopijom
ruskog, jer je ocijenjen nedemokratskim. Zakon je ipak na kraju usvojen u aprilu ove godine, zbog čega je
uslijedila kritika međunarodnih organizacija, kao i SAD i EU.
Međunarodna saradnja i podrška za ostvarivanje onoga što je prioritetni cilj države – učlanjenje u EU i
kredibilno članstvo u NATO-u, ne mogu se poistovjetiti sa malignim stranim uticajem, jer je jasno da
riječ o zamjeni teza, baš kao što je jasno i da bez slobodne kritike, demokratija postaje ranjiva na
manipulacije.
O sličnost ova dva prijedloga možete cijeniti na osnovu činjenice da je EU obustavila pregovore Gruziji
zbog zakonskog rješenja nalik onome koji zagovara ZBCG, a da slično tijelo koje je predložio CDT ima i
sama EU u okviru svojih institucija.
Dakle, svrha i cilj su ono što određuje normu.
Uprkos argumentima o transparentnosti i borbi protiv stranih uticaja, retorika vladajuće koalicije ZBCG
jasno pokazuje namjeru – da će se zakon koristiti za stigmatizaciju i kažnjavanje kritičkih glasova u
društvu.
Centar za demokratsku tranziciju (CDT)
Autor:Radiotitograd.me
