Foto:CDT
Depolitizacija i profesionalizacija Državne izborne komisije, ali i postepena profesionalizacija izborne
administracije na nižim nivoima, neki su od ključnih zadataka predstojeće izborne reforme, bez čijeg se
ispunjenja ona ne može smatrati ni temeljnom ni sveobuhvatnom.
U inkluzivnom procesu neophodno je razmotriti uporedne pristupe i modele, sagledati ih iz perspektive
univerzalno prihvaćenih standarda o demokratskim izborima, i predložiti model koji će štititi nezavisnost
izbornih procesa kroz uvođenje visokih kriterijuma nepristrasnosti, stručnosti i etičnosti članova organa
izborne administracije.
Ovo su najvažniji zaključci analize “Reforma Državne izborne komisije: Depolitizacijom i
profesionalizacijom do integriteta” autora dr Nikole Mugoše, koju je Centar za demokratsku tranziciju
(CDT) pripremio i uputio Odboru za sveobuhvatnu izbornu reformu sa ciljem da doprinese kvalitetnijoj
raspravi i pronalaženju najboljih modela i rješenja za uspostavljanje povjerenja u izborni proces. Takođe
u narednih par dana, objavićemo još jednu publikaciju koja se bavi neophodnošću proširenja djelokruga
DIK i potrebom njene reorganizacije.
Iako u mnogim zapadnoevropskim demokratijama sa snažnim institucijama i istorijom nepristrasnog
djelovanja posebna grana izvršne vlasti često organizuje izbore, ovaj model ne može da garantuje
nepristrasnost u novim i tranzicionim demokratijama, zbog čega postoji rastući trend insistiranja na
nezavisnosti izbornih komisija. Međutim, čak i kada se izborna administracija formalno učini nezavisnom
od izvršne vlasti, nerijetko sastav ovih organa biva takav da naginju ka vladi ili političkoj većini. Takođe, u
politički polarizovanim društvima kakvo je crnogorsko, čak i ako zakon omogućava zastupljenost svih
političkih partija, prava politička nezavisnost nije zagarantovana.
U Crnoj Gori na sceni imamo upravo takav model, gdje formalna balansirana zastupljenost vlasti i
opozicije u Državnoj izbornoj komisiji i drugim organima za sprovođenje izbora nije dovela do
profesionalnosti i neutralnosti. Naprotiv, svjedočili smo da je DIK iz izbora u izbore donosila odluke po
političkim linijama, na štetu nepristrasnog i zakonitog sprovođenja izbornog procesa.
Postupanje Državne izborne komisije u predsjedničkim izborima 2023. godine ostaće kao marker
nedopustivog političkog uticaja izborne administracije na ishod izbora. Naime, spregom partijskih
predstavnika u DIK sa institucijama strane države (Republike Srbije), koje su takođe pod političkom
kontrolom, u ad hoc procedurama kreiranim za jednokratnu političku upotrebu, ciljano je iz izborne trke
udaljen predsjednički kandidat kome su istraživanja javnog mnjenja davala najveće izglede za pobjedu, a
u korist druge dvojice kandidata. Ovaj slučaj plastično ilustruje šta znači kad se balans zastupljenosti
vlasti i opozicije, zamišljen kao mehanizam za kontrolu izbornog procesa, izokrene u svoju suprotnost –
harmonično sadejstvo protiv zajedničkog “političkog neprijatelja”. I dovoljno je snažan argument za
neophodnost i hitnost zakonodavne intervencije, koja će rezultirati potpunom depolitizacijom i
profesionalizacijom izborne administracije.
Analiza ukazuje na neophodnost profesionalizacije Državne izborne komisije (DIK) putem izbora
nepartijskih članova/ica s relevantnim znanjem i iskustvom u izbornim procesima. Propisivanjem
mjerljivih kriterijuma za izbor članova DIK smanjila bi se arbitrernost u njihovoj selekciji. Predlažemo i
smanjenje broja članova/ica na pet ili sedam, kao i produženje mandata DIK na šest godina kako bi se
osigurala samostalnost u radu i odlučivanju. Neophodno je predvidjeti i jasne kriterijume za razrješenje
člana DIK. Takođe, potrebno je profesionalizovati poziciju sekretara DIK kao rukovodioca stručne službe,
a ne istovremeno i člana Komisije. Opštinske izborne komisije takođe treba profesionalizovati, i njihove
članove/ice birati na meritokratskoj osnovi, a DIK treba imati nadležnost i za njihov izbor i razrješenje.
Konačno, DIK treba biti ovlašćen da preuzme ulogu opštinskih izbornih komisija u slučaju kada one ne
vrše svoju funkciju u skladu sa Zakonom.
Ova publikacija je nastala u okviru projekta „Izborna reforma u fokusu: Vrijeme je!“ koji Centar za
demokratsku tranziciju (CDT) realizuje u saradnji sa Udruženjem za odgovorni i održivi razvoj (UZOR) i
Udruženjem mladih sa hendikepom (UMHCG), uz podršku Evropske unije, posredstvom Delegacije EU u
Crnoj Gori. Njen je sadržaj isključiva odgovornost CDT i ne odražava nužno stavove Evropske unije.
Kompletnu analizu možete preuzeti ovdje.
Otvoreni smo za javni dijalog vezan za sadržaj naših publikacija i za sve dobronamjerne sugestije i
kritike.
Milica Kovačević, programska direktorica CDT-a
Autor:Radiotitograd.me
